معرفی

موقعیت جغرافیایی، محدوده منطقه آزاد ارس
منطقه آزاد ارس در شمالغرب ایران در نقطه صفر مرزی در مجاورت با کشورهای ارمنستان، آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان استقرار یافته است.
بر اساس مصوبه هیات وزیران در تاریخ ۷/۴/۱۳۸۴ به شماره ۲۰۷۰۸/ت۵۳۰۸۲۰ محدوده منطقه آزاد ارس شامل ۹۷۰۰ هکتار از اراضی منطقه می شد که براساس مصوبه جدید این هیات محترم در ۱۴/۹/۱۳۸۷ , محدوده این منطقه به ۵۱ هزار هکتار شامل بخشهایی از ۲ شهرستان جلفا و کلیبر افزایش یافت .
این محدوده ابلاغی در بخش متصل، محدوده اصلی را از ۹۷۰۰ هکتار به ۲۰۵۰۰ هکتار افزایش داده است و در ۳ بخش منفصل نیز قسمتی از شهرستان کلیبر به وسعت ۲۴ هزار هکتار (موسوم به قلی بیگ لو) و اراضی اطراف سد خدآفرین به وسعت ۶۱۰۰ هکتار و محدوده گمرک نوردوز ( مرز ایران با ارمنستان) به وسعت ۲۴۰ هکتار جمعاً به وسعت ۵۱۰۰۰ هکتار کل محدوده منطقه آزاد ارس را تشکیل می دهد.

موقعیت جغرافیایی، حدود و وسعت شهرستان جلفا
شهرستان جلفا در شمال غربی استان آذربایجان شرقی، بین ۴۵ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۴۶ درجه و ۳۱ دقیقه طول شرقی و بین ۳۸ درجه و ۳۹ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۲ دقیقه عرض شمالی بصورت نوار باریکی در مرز شمالی استان واقع شده و از شمال به رودخانه ارس و جمهوریهای نخجوان و ارمنستان و آذربایجان منتهی می شود . وسعت این شهرستان ۳۱/۱۶۷۰ کیلومتر مربع می باشدکه شهرستان کلیبر حدود شرقی و شهرستانهای مرند و اهر نیز همسایگان جنوبی این شهرستان محسوب می‌شوند.
بطور متوسط عرض این شهرستان ۱۷ کیلومتر، و طول آن ۱۰۰ کیلومتر است. شهرجلفا مرکز این شهرستان در ۱۳۵ کیلومتری شمال غرب تبریز و ۶۵ کیلومتری شمال شهر مرند قرار دارد. از نظر وسعت جلفا از شهرستانهای کوچک استان به شمار می‌رود و با ۳۱/۱۶۷۰ کیلومتر مربع وسعت تنها ۴/۳ از کل مساحت استان را در پوشش خود داشته که از ایـن نظر در رده دوازدهم قرار دارد.
بخش مرکزی شهرستان جلفا، دهستانهای شجاع و ارسی را در بر می‌گیرد. شهر جلفا در محدوده جغرافیائی دهستان شجاع و شهر هادی شهر در محدوده جغرافیائی دهستان ارسی واقع شده‌اند . از نظر تقسیمات سیاسی شهرستان جلفا دارای دو بخش با نامهای بخش مرکزی و بخش سیه رود و ۵ دهستان با نامهای دیزمار غربی، نوجه مهر، ارسی، داران، شجاع می باشد. براساس آمار سال ۱۳۸۳ تعداد آبادیهای دارای سکنه شهرستان جلفا ۷۳۲۱۹ آبادی می باشد.

ارس بزرگترین منطقه آزاد ایران در  شمالغربی آن و  محصور توسط کوهها ودشتهای بسیاری است که در ۱۳۳ کیلومتری شمالغرب تبریز که خود از قطبهای علمی – صنعتی کشور به شمار میرود واقع شده است .امتداد کوههای البز ومجاورت با رود مرزی ارس و بهره مندی از طبیعت بکر جنگلهای ارسباران و منطقه حفاظت شده کیامکی به ویژگیهای منحصر بفرد این منطقه افزوده است .

شهر جلفا مرکزیت این منطقه را تشکیل می دهد که یکی از شهرستانهای ۱۹گانه استان آذربایجان شرقی است. شهرستان جلفا با ۱۷۱۸ کیلومتر مربع مساحت ۷/۳ درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است. و دارای دو بخش مرکزی و سیه رود، ۳شهر (جلفا، هادیشهر و سیه رود) و ۵ دهستان است

به لحاظ تاریخی این منطقه سابقه تجاری و صنعتی قابل توجهی دارد. شاه عباس صفوی با مشاهده تخصص و استعداد ابریشم بافان جلفا دستور داد نزدیک به ۳هزار نفر از ابریشم بافان این شهر به اصفهان کوچ داده شوند تا پایتخت صفویه از رونق تولید و اقتصاد آن بهره مند شود. ( جلفا در زبان فارسی به معنی بافنده است)

مظفرالدین شاه قاجار بندر جلفا را برای سفر به اروپا که نزدیکترین مسیر به آن بود، برگزید و گمرک جلفا نیز به لحاظ موقعیت ویژه و استراتژیک خود قدمتی ۱۰۰ ساله دارد.

تاریخچه

ساتراپی (حکومت منطقه ای ) بین سرچشمه فرات، دجله و کورا  ارس واقع شده و پایتخت قدیم آن که موسوم آرتاگز است که در کنار رودخانه ارس قرار دارد و نواحی پست آن مخصوصاً دره ارس بسیار حاصلخیز است و محل چراگاههای بزرگ و تربیت اسبهای خوب بوده است و ساتراپهای ارمنستان مکلف بودند همه ساله تعدادی اسب به دربار ایران تقدیم دارند.

پس از زوال هخامنشی در عهد سلوکی ها این ایالات مستقل شدند ، ولی دوباره در زمان اشکانیان پس از کشمکشهای زیاد و جنگهای صلیبی که میان مسلمین و مسیحیان به وقوع پیوست امپراطوران مسیحی اروپا در جنگها دخالت نمودندو باعث تضعیف قوای مسلمانان گردیدند و کلیسای بیزانس دامنه نفوذ خود را در شرق وسعت داده ودر ارمنستان و گرجستان به تاسیس مراکز مذهبی اقدام نمودند که از آن جمله میتوان به کلیسای ایروان، تفلیس و اوچ کلیسا در نزدیکی ارس اشاره کرد.

حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب، جلفا را از محال نخجوان محسوب کرده و مالیات آنجارا با مالیات نخجوان محاسبه میکندو می نویسد : ضیاءالملک نخجوانی در محل جلفا پلی به رود ارس بسته است.

تاریخ جلفا را مورخین به قرن ۵ قبل از میلاد ارجاع میدهندکه در آن زمان اسم جلفا، جولاء(بافنده)بودو پس ازمکان گزینی ارامنه،جولاء به جوغا تغیر نام داد، ولی پس از کوچاندن ارامنه توسط شاه عباس صفوی نام لاتین جلفا به این مکان اطلاق شد.

شهرستان جلفا به صورت نوار باریکی در مرز شمالی استان با جمهوری های آذربایجان و ارمنستان قرار دارد. شهرستان کلیبر حدود شرقی آن را می پوشاند و حدود غربی آن قسمتی از مرز مشترک استان آذربایجانغربی است .